Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu topluluk, Genel Savaş (1.Dünya Savaşı)’ta yenilmiş. Osmanlı ordusu her yandan zedelenmiş koşulları ağır bir “Ateşkes Antlaşması” imzalamış, Büyük Savaşın uzun yıllar boyunca, ulus yorgun ve yoksul bir durumda. Ulusu ve yurdu Genel Savaşa sürükleyenler, kendi başlarının kaygısına düşerek, yurttan kaçmışlar. Padişah ve Halife olan Vahdettin soysuzlaşmış, kendini ve yalnız tahtını koruyabileceğini düşlediği alçakça önlemler araştırmakta; Damat Ferit Paşa’nın başkanlığındaki hükümet, güçsüz, onursuz, korkak, yalnız Padişah’ın isteklerine uymuş ve onunla birlikte kendilerini ayakta tutabilecek her hangi bir duruma boyun eğmiş.

Ordunun elinden silahları ve cephanesi alınmakta...

...bu durum karşısında bir tek karar vardı. O da, ulus egemenliğine dayanan, tam bağımsız yeni bir Türk Devleti kurmak.

...Önder olacakların, her ne olursa olsun tutulan yoldan dönmemeleri, yurtta barınabilecekleri son noktada, son nefeslerini verinceye değin amaç uğrunda özveriyi sürdüreceklerine işin başında karar vermeleri gerekir.

...Durumu ordulara ve ulusa kendim bildirdim. O günden sonra resmi görev ve yetkiden ayrılmış olarak, yalnız ulusun sevgisine , cömertliğine ve yiğitliğine güvenerek ve onun bitmez verimlilik ve yaratıcılık kaynağından esin ve güç alarak vicdanımızın gösterdiği yolda görevimizi sürdürmeye koyulduk.

Doğrusu şu ki, yurdun ve ulusun yazgısı için içeride ve dışarıda sözü geçer olmak kuşkusuz ulusal istence dayanmaya bağlıdır.

..Sırası gelmişken, saygıdeğer ulusuma şunu öğütlerim ki; bağrında yetiştirerek başımızın üstüne dek çıkaracağı adamların kanındaki, vicdanındaki öz mayayı çok iyi incelemeye dikkat etmekten hiçbir zaman geri kalmasın!

...Bilirsiniz ki yaşam demek, savaş ve çarpışma demektir. Yaşamda başarı, yüzde yüz savaşta başarı kazanmakla elde edilebilir.

...Bizim aydınlık ve uygulanabilir gördüğümüz siyasal yöntem, "ulusal siyasa" dır.

...Komutanlar, askerlik görev ve gereklerini düşünürken ve uygularken kafalarını siyasa düşüncesinin etkisi altında bulundurmaktan sakınmalıdırlar. Siyasal durumun gereklerini düşünen başka görevliler bulunduğunu unutmamalıdırlar.

Başkomutanlık görevi, olsa olsa Ulusal Andımızın özüne uygun kesin sonuca ulaşacağımız güne değin sürer. Mutlu sonuca güvenle ulaşacağımıza kuşku yoktur.

Adınızı tarihin övünç yazıtları arasına geçiren ve bütün ulusta size karşı sonsuz bir saygı ve bağlılık duygusu uyandıran büyük savaşınızı ve utkunuzu kutlarken, üstünde durduğunuz tepenin size binlerce düşman ölüleriyle dolu bir şeref alanı gösterdiği kadar, ulusumuz ve kendiniz için yükseliş pırıltıları ile dolu bir geleceğin çevrenin de gözler önüne sergilediğini söylemek isterim.

Savunma çizgisi yoktur, savunma alanı vardır. O alan bütün yurttur. Yurdun her karış toprağı, yurttaşın kanı ile ıslanmadıkça düşmana bırakılamaz.

Tam bağımsızlık, bizim bugün üzerimize aldığımız görevin özüdür. Bu görev, bütün ulusa ve tarihe karşı yüklenilmiştir.

...Egemenliği hiç kimse, hiç kimseye bilim gereğidir diye, görüşmeyle tartışmayla veremez. Egemenlik, güçle, erkle ve zorla alınır.

Güneş batıya yaklaştıkça, ateşli bir gün, kanlı ve ölümlü bir kıyametin kopmak üzere olduğu bütün ruhlarda seziliyordu. Bir an sonra evrende büyük bir çöküş olacaktı. Ve beklediğimiz kurtuluş güneşinin doğabilmesi için bu çöküş gerekliydi. Karanlıklar içerisinde bu çöküş olmalıydı. Gerçekten göklerin karardığı bir dakikada Türk süngüleri düşman dolu sırtlara saldırdılar. Artık karşımda bir ordu, bir güç kalmamıştı.

...Dış siyasamızda başka bir devletin haklarına saldırmak yoktur. Ancak hakkımızı, yaşamımızı, ülkemizi, namusumuzu savunuyoruz ve savunacağız.

İnsanlığın bugünkü uygarlığının uluslar arası ilişkilerde ortaya attığı ve en yüce ak soylu dileklerin ve düşüncelerin bir özü demek olan “her ulusun kendi alın yazısına kendisinin egemen olması” hakkını biz yeryüzünde yaşayan ulusların tümü için tanıyoruz; bizim de bu hakkımızın bağsız, koşulsuz tanınmasını istiyoruz.

...Türkler kapitülasyonların sürdürülmesinin kendilerini pek az bir zamanda ölüme götüreceğini anlamışlardır. Türkiye, tutsak olarak yok olmaktansa, son soluğuna değin savaşımda ve savaşta bulunmaya kesin kararlıdır.

...Camiler birbirimizin yüzüne bakmaksızın yatıp kalkmak için yapılmamıştır. Camiler söz dinlemek ve ibadet ile birlikte din ve dünya işleri için neler yapılmak gerektiğini düşünmek, demek ki danışmak için yapılmıştır. Ulus işleri için her bireyin anlama gücü başlı başına çalışmalıdır. İşte biz burada din ve dünya için, geleceğimiz ve bağımsızlığımız için, özellikle egemenliğimiz için neler düşündüğümüzü ortaya koyalım. Ben yalnız kendi düşüncemi söylemek istemiyorum. Hepimizin düşündüklerini anlamak istiyorum. Ulusal istekler, ulusal buyruk yalnız bir kişinin düşüncesinden değil, bütün ulus bireylerini, dileklerinin elde edilen sonucudur.

Sultanların boğdukları sanılan ulus ruhu, saltanat tahtı ve tacı parçalanarak canlandırıldı. Ulusun uyanışına, ulusun ilerleme ve gelişmesine, yeteneğine güvenerek, ulusun kararından hiçbir zaman kuşkulanmayarak Cumhuriyetin bütün gereklerini yapacağız.

...her türlü başarı gizinin, her çeşit gücün, erkin gerçek kaynağının, ulusun kendisi olduğuna inancımız tamdır.

Her şeyden önce, yurtta, ulusun varlığını ve buyruğunu göstermek ve bunu sarsılamaz biçimde Millet Meclisi’nde temsil etmek gereklidir.

Türkiye Tarihi'nde her zaman yüksek yerini koruyacak ve gelecek kuşakların beğenilerini kazanacak olan ilk Meclisimiz ulusun kendi alın yazısına kendisinin el koyduğunu duyurdu. Ulusal egemenlik temellerini eylemlerinin ilkesi kabul etti ve güçlü bir halk hükümetinin temelini attı.

Türk Ulusunun son yıllarda geri bırakılmış olan kurumları yıkarak yerlerine, ulusun en yüksek gereklerine göre ilerlemesini sağlayacak yeni kurumları koymuş olmaktır. (1933)

Devrim ulusu ve toplumsal çevreyi hazırlayarak yapılır.

Devrimi tamamlamak gerekir.

Ülkenin ve devrimin içeriden ve dışarıdan gelebilecek tehlikelere karşı korunması için, bütün ulusçu ve cumhuriyetçi güçlerin bir yerde toplanması gereklidir.

Türk Ulusunun doğasına en uygun yönetim cumhuriyet yönetimidir. Bin yıllık yaşam bu gerçeği bütün açıklığı ile kanıtlamıştır. Türk Ulusu egemenliği en yaygın biçimde belirtilen yeni yönetime kavuşuncaya değin hep eldeki siyasi kurumlara yabancı kalmıştır. Bunu söylemekte ne denli haklı olduğumu anlamamış kimse yoktur sanırım. Çünkü geçmişin kurumları başından sonuna değin ulusun başında yumruk tutan bir sürü zorbalar kadrosundan başka bir şey değildir.

Hakkını zorla elinden aldıran ve onurunu, varlığını aşağılatanlara hak ve onur verebilecek hiçbir gönlü yüce düşman yoktur.

30 Ağustos’ta yönettiğim savaş Türk Ulusunun yanımda bulunduğu halde yönettiğim ilk ve son savaştır. Bir insan kendini, ulusla birlikte duyduğu zaman, ne denli güçlü bulunuyor, bilir misiniz? Bunu anlatmak güçtür.

Her Türk Bireyinin son soluğu, Türk Ulusunun soluğunun sönmeyeceğine, onun sonrasız olduğunu göstermelidir. Yüksel Türk, senin için yüksekliğin sınırı yoktur. İşte savsöz budur.

Bak kardeşim, böyle ulustan nasıl ayrılırsın! Bu yoksul görünüm içerisinde darma danık gördüğün insanlar yok mu? Onlarda öyle yürek öyle töz vardır ki, olmaz öyle şey! Çanakkale’yi kurtaran bunlardır. Kafkasya’da, Galiçya’da şurada burada aslan gibi çarpışan, yoksunluğa aldırmayan bunlardır. Şimdi bu adamcağızların düzeyini toplumsal açıdan yükseltme herhangi bir hükümetçilik, koltuk tutkusundan daha iyi değil midir? Bu insancı savaşımların yanında siyasal savaşımlar bayağı kalırlar, değil mi?

Bizim halkımız çok temiz yürekli, çok soyu ruhlu, ilerlemeye çok yetenekli bir halktır. Bu halkı bir kez karşısındakilerin özbenlikle kendilerine hizmet ettiklerine inanırsa her türlü eylemi hemen benimser. Bunun için gençlerin herşeyden önce ulusa güven vermeleri gerekir.

Büyük dinimiz çalışmayanın insanlıkla ilgisi olmadığını bildiriyor. Kimi kimseler çağdaş olmayı kafir olmak sanıyorlar. Asıl dinsizlik onların sanısıdır. Bu yanlış yorumu yapanların amacı, İslamların kafirlere tutsak olmasını istemek değil de nedir? Her sarıklıyı hoca sanmayın, hoca olmak sarıkla değil, beyinledir.

...artık Türkiye, din ve şeriat oyunlarına sahne olmaktan çok yüksektir. Buna heveslenen oyuncular varsa, kendilerine başka sahne arasınlar.

Gözlerimizi kapayıp soyutlanmış yaşadığımızı varsayamayız. Ülkemizi bir çember içine alıp evren ile ilgisiz yaşayamayız. Tersine, ileri, uygar bir ulus olarak uygarlık alanının üzerinde yaşayacağız. Bu yaşam ancak bilim ve teknik ile olur.

Daha esenlikle, daha doğru yürüyeceğimiz yol vardır. Büyük Türk Kadınını, çalışmamızda ortak kılmak; yaşamımızı onunla birlikte yürütmek, Türk Kadınını bilimsel, aktörsel, toplumsal iktisadi yaşamda erkeğin ortağı, yardımcısı ve destekçisi yapmak yoludur.

Yüksek ve devrimci bir kültür düzeyine varmak için, önümüzdeki yıllarda daha çok emek vereceğiz. Pozitif bilimlerin temellerine dayanan, güzel sanatları seven, düşün eğitiminde olduğu denli beden eğitiminde yeteneği artmış ve yükselmiş olan erdemli, güçlü bir kuşak yetiştirmek ana siyasamızın açık dileğidir.

Ulusal duygu ile dil arasındaki bağ çok güçlüdür. Dilin ulusal ve zengin olması ulusal duygunun gelişmesinde başlıca etkendir. Türk Dili, dillerin en zenginlerindendir; yeter ki dil, bilinçle işlesin.

Tarih yazmak, tarih yapmak kadar önemlidir. Yazan yapana bağlı kalmazsa, değişmeyen gerçek insanlığı şaşırtacak bir nitelik alır.

Yaşamda müzik gerekli midir? Yaşamda müzik gerekli değildir; çünkü yaşam müziktir. Müzikle ilgisi olmayan yaratıklar insan değildirler.

Efendiler; hepiniz milletvekili olabilirsiniz; Bakan olabilirsiniz; dahası cumhurbaşkanı olabilirsiniz. Ama sanatçı olamazsınız. Yaşamlarını büyük bir sanata adayan bu çocukları sevelim.

...yeni Türkiye Devleti temellerini süngü ile değil, süngünün de dayandığı iktisat ile kuracaktır. Yeni Türkiye Devleti dünyayı alan bir devlet olmayacaktır. Ama, yeni Türkiye Devleti bir iktisat devleti olacaktır.

...Türkiye’nin gerçek sahibi ve efendisi, gerçek üretici olan köylüdür.

Adliyemizin güvendiğimiz yüksek gücüyledir ki, Cumhuriyet, yazgısı olgunlaşmayı izleyebilecek ve türlü biçim ve kılıktaki saldırılara karşı yurttaşın haklarını ve ülkenin düzenini dokunulmaz kılacaktır.

Cumhuriyet Halk Partisi’nin yerleşmiş siyasasını şu kısa tümce anlatmaya yeter sanırım:

Yurtta barış, dünyada barış için çalışıyoruz.

...Eğitim işlerinde kesinlikle utku kazanmış olmak gereklidir. Bu ulusun gerçek kurtuluşu ancak bu yolda olur.

Öğretmenler, yeni kuşağı Cumhuriyetin öz verili öğretmen ve eğiticileri, sizler yetiştireceksiniz. Yeni kuşak sizin yapıtınız olacaktır. Yapıtın değeri, sizin ustalığınız ve özverinizin derecesi ile orantılı olacaktır.

Her şeye karşı kesinlikle bir ışığa doğru koşmaktayız. Bende bu inancı yaşatan güç, yalnız, sevgin ülke ve ulusuma beslediğim sonsuz sevgim değil; bugünün karanlıkları; ahlaksızlıkları, şarlatanlıkları içinde salt yurt ve gerçek sevgisi ile ışık serpmeye ve aramaya çalışan bir gençlik gördüğümdendir.

Ey yükselen yeni kuşak! Gelecek sizindir, Cumhuriyeti biz kurduk; onu yüceltecek ve yaşatacak sizsiniz.

...benim naçiz vücudum bir gün elbet toprak olacaktır. Ancak, Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır